Anadolu Selçuklu Devleti’nin; zayıflamasından, Baba İshak ayaklanmasını yaşamasından ve İlhanlı Devleti’ne karşı Kösedağ Savaşı’nı kaybetmesinden sonra ortaya çıkan II. Beylikler döneminin bir parçası olan Menteşe Beyliği’nin nasıl kurulduğu hala daha tartışmalı bir konudur. Ancak kesin olan bir şey varsa o da beyliğin kurucusu olarak düşünülen Menteşe Bey’in çok önemli bir denizci olduğu konusudur. Bu konu ön plana alındığı zaman Menteşe Beyliği’nin denizden içeriye doğru genişleyerek kurulduğu düşüncesi, doğruluk payı en yüksek düşünce olacaktır. Menteşeoğulları’nın, Uluğ Bey denen kavramla yönetilmesi eski Türk geleneklerini devam ettirdiklerini kanıtlarken bu düşünce sebebiyle beyliğin bölünmesi kaçınılmaz olmuştur. Nitekim bu nedenle hanedan arasında çatışmalar çıkmıştır. Basılan paralardan da anlaşıldığı üzere Menteşe Beyliği tam bağımsız bir sultanlık görünümüne erişememiş ve daha çok beylik, emirlik statüsünde bulunmuştur. Bunu kanıtlayıcı örnek olarak Anadolu Selçuklu Devleti adına en çok para basan beyliğin Menteşe Beyliği oluşunu gösterebiliriz. Menteşe Beyliği, bulunduğu coğrafi şartlar nedeniyle Moğol istilasından diğer Türk topluluklarına göre daha az etkilenmiştir. Bizans’ın IV. Haçlı Seferi sonrasında yaşadığı sıkıntılı günleri mantıklı hamlelerle değerlendiren Menteşeoğulları ve diğer Kıyı Ege beylikleri, Bizans’a karşı yağma ve akınlar yapmışlardır. Menteşe Beyliği, Bizans’ı en çok uğraştıran Türk Beylikleri arasında ilk sıralarda yer almaktadır. Menteşeoğulları sadece Bizans ile sınırlı kalmayarak Ege Denizi’ne açılmış Rodos’u bir süre işgal etmiş ve Venedik, Kıbrıs, Girit gibi ada halklarıyla ticarette bulunmuşlardır. Cenevizliler ile yapılan anlaşmalar ve Venedik’in Menteşeoğulları’na karşı göstermiş olduğu tutumu da düşündüğümüzde Menteşe Beyliği için Ege ve Akdeniz’de oldukça güçlü bir beylik olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Nitekim dönemin Akdeniz ticaretine hâkim olan devleti olan Venedik’in Menteşe Beyliği ile ticarete girişmesi de bu sözlerimi kanıtlar niteliktedir. Menteşe’nin denizci bir Akdeniz Beyliği olması nedeniyle Memluk Devleti ile de ilişkiler kurulması kaçınılmaz olmuştur. Mimari açıdan bulundukları konumun en eski eserlerini veren Eski Roma’dan olduğu kadar Memluk tarzından da etkilenmişlerdir. Menteşe’nin diğer beylikler ile arasındaki iletişim açısında fazla kaynak ne yazık ki bulamadım. Ancak Aydınoğulları’nın Menteşe’nin kuzeyinde kurulması Menteşe Beyliği’nin genişleme sahasını daraltmıştır. Menteşe ve Aydınoğulları arasında herhangi bir savaşa rastlamadım. Ancak dış güçlere karşı birlikte hareket ettiklerini rahat şekilde söyleyebilirim. Menteşeoğulları’nın, Anadolu içlerindeki münasebetleri hakkında da fazla bilgi bulamadım ancak şunu rahatlıkla söyleyebilirim ki içerideki beylikler ile fazla uğraşmamışlardır. Menteşeoğulları, diğer beyliklerin olduğu kadar Osmanlı’nın buhran dönemlerinde önemli roller üstlenmiştir. Önce Yıldırım Bayezid döneminde Osmanlı hâkimiyetine giren Menteşe Beyliği, Timur Devleti’nin Anadolu’ya gelişi sonrasında tekrardan bir beylik görünümü alsa da en sonunda II. Murat tarafından tekrar ele geçirilerek Osmanlı Vilayeti haline gelmiştir. Menteşe Beyliği’ni kültürel hayat açısından değerlendirmek gerekirse; öz Türkçeye bağlı kalındığını söylemek mümkündür. Çünkü çeviriler ve yeni yazılan eserler çoğunlukla Türkçe olarak yazılmıştır. İslami şahsiyetlere önem verilmiş ve bu kişiler himaye edilmiştir. İslam’ın en önemli ibadet mekânı olan camii etrafı yerleşim her klasik İslam şehirlerinde olduğu gibi Menteşe Beyliği şehirlerinde de ön plandaydı. Menteşe Beyliği döneminde inşa edilen camilerin ve diğer birtakım yapıların bir kısmı günümüze kadar ulaşmıştır. Eğitime de oldukça önem verilmiş ve medreseler inşa edilmiştir.
Kaynakça
1) Tarih, Kültür ve Medeniyet Sempozyumu-II Menteşeoğulları Tarihi Bildirileri, (Kısaltma: Menteşe Bildirileri) 25-27 Nisan 2012, Muğla, ed. Adnan Çevik-Murat Keçiş, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2016.
2) Merçil, Erdoğan, “MENTEŞEOĞULLARI”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/menteseogullari#1 (22.12.2023).
3) Turgut, Vedat ‘‘Batı Anadolu Beyliklerinin Menşei Meselesi’’, Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, II/3, Sakarya, 2016.
4) https://www.mugla.bel.tr/sayfa/mugla-tarihi, erişim tarihi: (22.12.2023).
5) Tanman, M.Baha-Parlak, Sevgi, Beylikler Devri Mimarisi ve Sanatı, İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi, İstanbul, 2018.
6) Kesik, Muharrem, Anadolu Türk Beylikleri’’, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2018.
7) Bezer, Gülay Öğün, ‘‘I. Keyhüsrev ve II. Süleymanşah Dönemi’’, Türkiye Selçuklu Tarihi, ed. Gülay Öğün Bezer, Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Yayınları, Eskişehir, 2016.
