Muğla Arasta Çarşısı’nın varlığı yıllara meydan okumaktadır. Burada meşhur Ahilik kültürünün devam ettiğini görebiliyoruz. Arasta, Muğla’nın sosyal, kültürel ve turizm açısından en önemli mekânlarından birisidir. Arastada çalışanlar bizler için hayat okulunun başöğretmenleri hüviyetindedirler. Arastanın önemli bölümlerinden olan Kocahan yıkılmış durumdadır. Arasta eskiden imalat, ticaret ve satış yeriydi. Günümüzde ise hediyelik eşyaların satıldığı, eğlence merkezlerinin olduğu bir yerdir. Arasta hakkında özellikle 19. yüzyıla ait birçok bilgi mevcuttur. Elde edilen bilgilere göre Arasta, 19. yüzyılda aslında bir liman kentinin yük alma ve verme yeri görevini de vermekteydi. Yani bütün çevre köylerden gelen zirai ürünler gibi birtakım ürünler toplu olarak bu hanlara geliyor ve hanlardan kervanlarla Gökova Limanı’na iniyordu. Ürünler bu limandan çıkıp, gidecekleri yerlere doğru yola koyuluyorlardı. Arastada demirciler, kalaycılar, semerciler, nalbantlar, terziler ve ayakkabıcılar gibi esnaflar mevcuttur. Bu esnafların küçük küçük dükkânlarından oluşan bu çarşı Muğla’nın en önemli sosyokültürel varlıklarından birisidir. Yine Arasta bölgesine dahil olan hamamlar ve camilerde mevcuttur. İnsanlar arastada bir araya gelirler, sohbet ederler, alışveriş yaparlar ve böylece aralarında sosyal bir bağ oluşurdu. Muğla’da tanınan bir insan olmanın anahtarı da arastada iş sahibi olmaktı. Arastada babadan oğula geçen dükkânlar vardı. Yani bu dükkânlar bir aileye ait olurlardı. Ancak günümüzde değişen şartların etkisiyle arastadaki çoğu dükkânın sahipleri her an değişebilmektedir. Yani tarihi arasta, insan kimlikleriyle bir anlam ifade ederken, günümüz arastasında durum böyle değildir. Yüzlerce yıl Aydın-Denizli yolundan gelip geçen kervanlar Muğla arastaya birçok mal taşıdılar. Arasta Menteşe bölgesinin ticaret merkezi konumuna erişti. Şehrin tüm temel ihtiyaçları buradaki çarşılardan karşılanır, bazı dükkânlarda ise zanaatkârlar mesleklerini yaparlardı. 19. yüzyılda şehirde iki farklı sosyal tabakalaşma ortaya çıkmıştır. Bunlar küçük üretim yapan esnaf ve zanaatkârlardır. Küçük üretim yapan esnaf ve zanaatkârlar günümüz arastasında konumlarını korurlarken, büyüyen Muğla’da ise Konakaltı’ndan Saburhane’ye uzanan hat üzerinde hanlar ve dükkânlarla yeni bir ticari hayat meydana gelmiştir. 1924 yılındaki Rum nüfus mübadelesine kadar Rumlar, arastada önemli rol oynamışlardır. Rumların gidişinden sonra özellikle Ege adaları ile olan ticari ilişkilerde gerileme yaşanmıştır. Cumhuriyet döneminde arasta önemini kaybetmeye başlamıştır. Neticede gelir düzeyi azalan arastada kepenk kapatmaya başlayan esnaflar da artınca ticari yaşam bir ölçüde durma noktasına gelmiştir. Muğla Arasta bölgesi, günümüzde Menteşe şehir merkezindeki Atatürk heykelinden kuzeye doğru çıkıldığında Kurşunlu Cami’si ve meşhur büyük çınar ağacı ile başlar. Yukarıya doğru devam edildikçe Hanlar, Zahire Pazarı, Tabakhane, Hamamlar, Camiler, Saatli Kule gibi yapılar ve son olarak da Saburhane semtinden geçilerek günümüzde de varlığına devam eden Yılanlı Dağı Yolu üzerinden Denizli’ye doğru gidilen yolda sona erer. Geçmiş zaman kervanları da bugünkü Sekibaşı Sokağı’ndan kente girerler, buradan merkeze girip konaklarlar, ticaretlerini yaparlar ve son olarak da Saburhane üzerinden Yılanlı Dağı Yolu’nu kullanarak şehri terk etmekteydiler. Geçmişten günümüze miras kalan Muğla arasta ve çarşısının izleri tüm çıplaklığı ile görülmektedir. Özellikle camiler, hanlar, saat kulesi ve şadırvan gibi tarihi mekanların ayakta kalabilmesi için bakım ve onarımlarına dikkat edilerek, çarşı içinde yok olmaya yüz tutmuş mesleklerin icra edildiği dükkanların korunması büyük önem arz etmektedir. Şehre gelen turistlerin ve ziyaretçilerin uğrak yeri olan arastanın tarihi dokusunun korunması şarttır. Ayakkabı ustası Rıza Şahin Bey gibi yok olmakta olan meslekleri icra eden kişilerin tavsiyeleri doğrultusunda arastada usta-çırak ilişkisinin yeniden canlandırılması gerekir. Günümüz şartlarında eski meslekleri icra edenlerin ekonomik açıdan desteklenmeleri ve çarşının yaşatılmasına yerel idarelerce dikkat edilmelidir.
Fotoğraf 1: Zahire Pazarı (12.12.2021 tarihinde Miraç Öztürksoy tarafından çekilmiştir)
Fotoğraf 2: Muğla Saat Kulesi (15.03.2023 tarihinde Miraç Öztürksoy tarafından çekilmiştir)
Fotoğraf 3: 19. Yüzyıla Ait Arasta Krokisi
Kaynak: İlhan Tekeli, Tarih İçinde Muğla, Muğla Belediyesi Yayınları-1, Muğla, 2006, s. 295.
